Polskie Siły Zbrojne na Wschodzie – II Korpus – dowodzone przez Gen. Władysława Andersa, zostały utworzone na podstawie podpisanego w lipcu 1941 r. w Londynie Układu Sikorski-Majski. Dzięki dołączonej do układu umowie o amnestii – z łagrów i więzień sowieckich uwolniono Polaków, umożliwiając im dotarcie i wstąpienie do tworzącego się polskiego wojska, do którego zaciągali się również Polacy deportowani po 17. 09. 1939 r. – mężczyźni i młode kobiety (do służb pomocniczych). Dążyły do niego również tysięczne rzesze cywilów – polskich rodzin deportowanych do ZSRR – kobiet i dzieci.
Armia Gen. Andersa początkowo była organizowana w okolicach Kujbyszewa i Orenburga (Czkałowa), a następnie poszczególne jednostki przeniesiono do południowych republik radzieckich, głównie do Republiki Uzbeckiej, do różnych miejsc ich stacjonowania.
Wszędzie panowały skrajnie trudne warunki i utrzymania i szkolenia wojska. Ograniczoną aprowizacją żołnierze dzielili się z głodującymi polskimi cywilami. Sytuację pogarszał stan sanitarny i rozprzestrzeniające się epidemie tyfusu i dezynterii, które zbierały ogromne śmiertelne żniwo. Przy każdej jednostce powstawały cmentarze i polskich żołnierzy i cywilów.
W lecie 1942 r. Armia gen. Andersa ewakuowała się do Persji (Iranu). Wojsko odeszło, a pozostały cmentarze. Niestety bardzo liczne i skrywające szczątki ponad 3 tysięcy żołnierzy i około 10 tysięcy cywilów.
Stan tych cmentarzy ulegał w ciągu lat degradacji. Dopiero po zmianach politycznych, strona polska mogła zająć się ich renowacją.
Zrealizowała to Rada Ochrony pamięci Walk i Męczeństwa, pod kierownictwem śp. Andrzeja Przewoźnika (zginął w katastrofie smoleńskiej), w latach 2001 i 2008 do 2010 wyremontowano 20 cmentarzy w Uzbekistanie. Wykonawcami i projektów i realizacji były polskie firmy. Na wszystkich umieszczono obeliski z polskim orłem i tablice memorialne, uporządkowano groby – zbiorowe i pojedyncze.
Z okazji 70` rocznicy wyjścia Armii Gen. Andersa z ZSRR w dniach 5-7 czerwca 2012 r. zorganizowano wyjazd polskiej delegacji do Uzbekistanu. Głównym celem obchodów było nawiedzenie polskich cmentarzy wojskowych, złożenie wieńców i zapalenie zniczy. W delegacji uczestniczyli przedstawiciele Kancelarii Prezydenta i Rządu RP, Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, kombatanci – żołnierze Armii Andersa, już nieliczni, z Polski, Anglii oraz osoby z organizacji kombatanckich w tym ze Związku Sybiraków ( z Oddziału Krakowskiego była Aleksandra Szemioth). Z Hiszpanii przyjechała córka Gen. Andersa, P. Maria Costa. Przyjechała też kompania honorowa WP i kapelani wojskowi. W uroczystościach uczestniczyli również polscy księża z Taszkentu z biskupem miejsca Jerzym Maculewiczem.
Delegacja odwiedziła kilka cmentarzy w okolicach Taszkentu, uczestniczyła w poświęceniu i odsłonięciu nowej tablicy na obelisku upamiętniającym pobyt polskiego wojska w Uzbekistanie (obelisk w centrum miasta), następnie we Mszy św.. w katedrze katolickiej, obsługiwanej przez polskich franciszkanów, a wieczorem w koncercie przygotowanym przez młodzież tamtejszej Polonii. Spotkanie z Polonią zorganizowała też Ambasada. Ambasador, P. Marian Przeździecki był współorganizatorem pobytu delegacji i wszystkich uroczystości.
W kolejnym dniu delegacja udała się do Samarkandy, gdzie po zwiedzaniu tego pełnego zabytków miasta, odbyła się uroczysta kolacja pożegnalna z występami uzbeckich zespołów tanecznych i muzycznych.
Wcześniej miało miejsce spotkanie nielicznej Polonii, skupionej przy kościele katolickim w Samarkandzie, gdzie również pracują polscy franciszkanie.
Cały pobyt w Uzbekistanie był wielkim przeżyciem dla uczestników delegacji – był przypomnieniem części tak trudnych losów z okresu II wojny światowej, a równocześnie możliwością zapoznania się z odległym Uzbekistanem i jego dziejami, w które wpisał się epizod pobytu polskich żołnierzy i uchodźców. Uzbecy okazywali im wówczas życzliwość, a obecnie obiecali opiekę nad odnowionymi polskimi cmentarzami.
Pomnik upamiętniający pobyt Armii gen. W. Andersa w Uzbekistanie. na drugim planie Katedra katolicka w Taszkencie.
Cmentarz Wojskowy w Jangi-Jul
Delegacja Polska na Cmentarzu Olmazor i przy grobach Junaków.
Aleksandra Szemioth